Our Blog

W poprzednim artykule rozważaliśmy pierwszą część zasad dotyczących postępowania podatkowego prowadzonego w oparciu o przepisy ordynacji podatkowej. Postępowanie podatkowe charakteryzuje się zasadą legalizmu, prawdy obiektywnej, prowadzenia postępowania podatkowego w sposób budzący zaufanie, udzielania informacji, czynnego udziału stron w postępowaniu podatkowym. W drugiej części artykułu zajmiemy się kolejnymi zasadami rządzącymi postępowaniem podatkowym,

Zasada przekonywania strony w postępowaniu podatkowym

Zgodnie z artykułem 124 ordynacji podatkowej „Organy podatkowe powinny wyjaśniać stronom zasadność przesłanek, którymi kierują się przy załatwianiu sprawy, aby w miarę możliwości doprowadzić do wykonania przez strony decyzji bez stosowania środków przymusu”. Szczególnie istotne jest, aby strona wiedziała, dlaczego została wydana decyzja o oznaczonej treści. Strona powinna rozumieć zarówno podstawę prawną jak i faktyczną. Będzie to prowadziło do zrozumienia całej treści decyzji, a w dalszej kolejności, do jej dobrowolnego wykonania przez stronę. Dzięki wyjaśnieniu stronie zasadności decyzji, strona powinna wykonać nałożone na nią obowiązki dobrowolnie, bez konieczności prowadzenia postępowania administracyjnego.

Zasada szybkości i prostoty postępowania podatkowego

Nie jest nowym stwierdzeniem, że prawo i postępowanie podatkowe jest jedną z najtrudniejszych dziedzin prawa. Przepisy prawa zmieniają się szczególnie często wobec czego doradcy podatkowi oraz podatnicy nie są w stanie przygotować się do nowej rzeczywistości. Niekiedy, gdy pewna procedura zostanie zrozumiana, zostaje ona zmieniona. Ponadto, postępowania podatkowe bardzo często są prowadzone przewlekle, a pracowników urzędów podatkowych cechuje bezczynność w podejmowanych działaniach. Wobec tego, wprowadzona została zasada szybkości i prostoty postępowania. Zgodnie z artykułem 125 ordynacji podatkowej „§  1 Organy podatkowe powinny działać w sprawie wnikliwie i szybko, posługując się możliwie najprostszymi środkami prowadzącymi do jej załatwienia. § 2 Sprawy, które nie wymagają zbierania dowodów, informacji lub wyjaśnień, powinny być załatwiane niezwłocznie”.  Terminy określające czas postępowania podatkowego zamieszczone są w art. 139 i – co do zasady – wynoszą miesiąc dla postępowania przed organem pierwszej instancji i dwa miesiące dla postępowania odwoławczego. Mają one charakter terminów maksymalnych, gdyż organ podatkowy powinien załatwić sprawę jak najszybciej i za pomocą jak najprostszych środków. Niezwłocznie, a zatem w terminach krótszych niż wyżej wymienione, podlegają załatwieniu sprawy, które nie wymagają zbierania dowodów, informacji lub wyjaśnień. Jeśli bowiem organ posiada wiedzę i może niezwłocznie wydać decyzję w sprawie, wówczas nie jest konieczne przedłużanie postępowania o odwlekanie wydania decyzji w czasie.

Zasada dwuinstancyjności postępowania

Każde postępowanie – czy to sądowe czy administracyjne czy podatkowe jest dwuinstancyjne. Wynika to z faktu, iż ta zasada została wyartykułowana już w konstytucji. Zasadne jest, aby merytoryczne rozpoznanie spraw było dokonywane przez dwa organy – organ pierwszej instancji oraz organ drugiej instancji, który może skorygować błędy popełnione przez organ pierwszej instancji. Postępowanie odwoławcze oparte jest jednak na zasadzie skargowości. Organ odwoławczy nie może więc działać z urzędu. Jedynie czynność strony, którą jest wniesienie odwołania, sprawia, że organ wyższego stopnia może korzystać z uprawnień, jakie są przewidziane dla organu odwoławczego. Wobec tego, to strona sama decyduje czy satysfakcjonowała ją decyzja organu podatkowego czy też decyduje się na zaskarżenie jej.

Zasada jawności

Zgodnie z artykułem 129 ordynacji podatkowej: „Postępowanie podatkowe jest jawne wyłącznie dla stron”. Wobec tego, osoby postronne, niezainteresowane sprawą nie mają możliwości uzyskania wglądu w akta sprawy i zapoznania się z ich treścią. Zasada ta została doprecyzowana w dalszych przepisach dotyczących postępowania podatkowego. Z art. 178 ordynacji podatkowej wynika, że tylko strona może przeglądać akta sprawy oraz sporządzać z nich notatki, kopie lub odpisy. W przypadku występowania w sprawie kilku stron indywidualne dane zawarte w deklaracji oraz w innych dokumentach powinny być dostępne wyłącznie dla strony, której dotyczą.

Zasada pisemności postępowania

Postępowanie podatkowe jest postępowaniem pisemnym. Zasada pisemności jest jedną z zasad będących konsekwencją oparcia postępowania administracyjnego na idei procesu inkwizycyjnego. Ponieważ proces inkwizycyjny jest rozciągnięty w czasie, konieczne jest odzwierciedlenie wszelkich zdarzeń tego procesu w aktach sprawy. Zasada pisemności obowiązuje w toku całego postępowania, tzn. od jego wszczęcia przez postępowanie wyjaśniające aż do podjęcia decyzji. Strona ma wprawdzie możliwość wniesienia podania ustnie, ale musi to uczynić do protokołu. Protokół podpisują strona oraz pracownik, który go sporządził (art. 168 § 1, 1a i 3).

Wyrazem omawianej zasady są także przepisy rozdziału 9 działu IV dotyczące protokołów i adnotacji. Wynika z nich, że protokół należy sporządzić z każdej czynności postępowania mającej istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, chyba że czynność została w inny sposób utrwalona na piśmie. Protokół sporządza się m.in. z przesłuchania świadka, biegłego i strony oraz z oględzin (art. 172). Wreszcie zakończenie postępowania również następuje w formie pisemnej. Artykuł 211 stanowi, że decyzję doręcza się stronie na piśmie lub za pomocą środków komunikacji elektronicznej.

Zasada pisemności obowiązuje nie tylko organ podatkowy, ale również  podatnika (płatnika, inkasenta, osobę trzecią, spadkobiercę), czego przykładem jest obowiązek składania zeznania na określonych wzorach druków.

Zasada trwałości ostatecznych decyzji podatkowych

Zgodnie z artykułem 128 ordynacji podatkowej „Decyzje, od których nie służy odwołanie w postępowaniu podatkowym, są ostateczne. Uchylenie lub zmiana tych decyzji, stwierdzenie ich nieważności oraz wznowienie postępowania mogą nastąpić tylko w przypadkach przewidzianych w niniejszej ustawie oraz w ustawach podatkowych”. Zasada ta służy przede wszystkim ochronie porządku prawnego.  Trwałość ostatecznej decyzji podatkowej pozwala stronie polegać na rozstrzygnięciach organów państwa, a organy państwa zabezpiecza przed wielokrotnym rozstrzyganiem tych samych spraw. Stabilizacja porządku prawnego jest wartością większą niż potrzeba eliminowania z obrotu prawnego decyzji wadliwych. Pewność obrotu wymaga, aby decyzje ostateczne w określonych warunkach stawały się trwałe i korzystały z domniemania mocy obowiązującej. Oczywiście, przepisy prawa przewidują kilka sytuacji, kiedy niemożliwe jest, aby decyzja o określonej treści ostała się w porządku prawnym dlatego też przewidziano możliwość, w szczególnych przypadkach, stwierdzenia nieważności decyzji, uchylenia jej, zmiany lub wznowienia postępowania. Są to jednak sytuacje wyjątkowe. W zdecydowanej ilości przypadków organowi zależy, aby decyzja pozostała wiążąca i zachowała swoją moc prawną.

Reasumując, postępowanie podatkowe przypomina, w odniesieniu do swoich zasad, postępowanie administracyjne. Zasada pisemności, jawności, dwuinstancyjności, szybkości postępowania – z tym wszystkim mamy do czynienia również w postępowaniu administracyjnym. Postępowanie to zostało wyodrębnione z uwagi na specyficzną materię, która zostanie poruszona w następnych artykułach.